Terugblik op kenniscafé met prijswinnaars mobiliteitshubs

Op het laatste kenniscafé Mobiliteitshubs van 2023 kwamen de twee winnaars van de prijsvraag Meest duurzame mobiliteitshub aan het woord, op 30 november in Utrecht. De prijzen werden onlangs toegekend op het Nationaal Verkeerskunde Congres. "Een hub is pas een hub als je er zoveel mogelijk functies aan koppelt."

Martin Courtz, Knooppuntregisseur Actie-agenda in Groningen en Drenthe, begint zijn verhaal met de min of meer retorische vraag: wat is een hub eigenlijk? Hij houdt zich er al sinds 2017 mee bezig en zegt het nog steeds niet te weten. "Het is een algemeen begrip met onbekende inhoud en veel toepassingen. Zelfs een kantoor waar meerdere instellingen samen gebruik van maken wordt zo genoemd."

Als het woord ’mobiliteit’ wordt toegevoegd wordt het wat duidelijker, maar ook dan is er een breed speelveld. In Groningen en Drenthe zijn 57 ov-gerelateerde hubs en ongeveer 500 deelmobiliteitshubs. Daarnaast zijn er zo’n 1000 ‘sociale hubs’.

Bij een goede hub komt alles bij elkaar, het gaat om meer dan alleen ov en mobiliteit. De hub in Gieten, die vaak als succesvol voorbeeld wordt aangehaald, is wat betreft Courtz eigenlijk een voorbeeld van hoe het juist niet moet: "Die hub is maar voor één onderdeel gemaakt, namelijk mobiliteit, terwijl je bij een hub of een knooppunt juist zoveel mogelijk functies moet koppelen."

Buiten de lijntjes

Dat koppelen gebeurt in Roden in Drenthe bij de bibliotheek. Het plein voor de bibliotheek was doods, de auto dominant. Omdat de buslijn moest worden versneld is het plein op de schop gegaan: de haakse hoeken zijn uit de busroute gehaald, er kwam een fietsenstalling en een wachtruimte. Toch leverde dat weinig op, aldus Courtz, want er was nog steeds geen reuring. Om het plein aantrekkelijker te maken is ‘buiten de lijntjes’ gekeken en zijn partijen uit verschillende domeinen – mobiliteit en sociaal – gaan samenwerken. Het resultaat van die samenwerking is Roden Centraal.
 
De bibliotheek is verbouwd en heeft nu een binnenplein voor informele ontmoetingen. Mensen kunnen binnen op de bus wachten. Daarvoor is de ingang van de zijkant naar de voorkant verplaatst. Het pand heeft een luifel gekregen die als afdak voor de bushalte dient, er is geen aparte abri meer. In de bibliotheek zijn meer functies gekomen: een koffiecafé, een gratis toilet, pakketkluizen, de Rabobank heeft een balie, de politie houdt er spreekuur, het Taalhuis voor laaggeletterden is er actief en er is het ‘Doemeeplein’ waar mensen met sociale of financiële problemen terecht kunnen voor advies. Kortom, er is nu wel de gewenste reuring. Het mes snijdt aan twee kanten. De combinatie van functies is prettig voor de mensen, maar ook voor de organisaties die makkelijker contact met elkaar kunnen onderhouden. Courtz: "We hebben letterlijk en figuurlijk muren afgebroken. Het is nu een plek die bij de mensen hoort en die door iedereen goed wordt gebruikt." 

Sociale samenhang

In het noorden van het land zijn veel voorzieningen over de verschillende dorpen gespreid, elk dorp heeft wel iets. Daardoor is er veel automobiliteit tussen de dorpen, in de eigen auto of met doelgroepenvervoer. "Die reizen zijn individueel, je ontmoet elkaar niet meer. Daardoor is de gemeenschap weg. Dat leidt tot eenzaamheid." Het recept daartegen is functies bij elkaar brengen. Mensen kunnen elkaar dan weer ontmoeten, zoals in Roden Centraal. Deze hub versterkt de sociale samenhang en is ook nog eens duurzaam, omdat mensen minder en minder ver hoeven te reizen. Roden Centraal is in september geopend en nu al een succes. Er komen meer mensen naar de bibliotheek dan voorheen.

Het idee van Roden Centraal is niet als een blauwdruk zonder meer te kopiëren. Courtz heeft een advies voor wie ook een ‘sociale hub’ wil creëren: "Begin niet met een programma van eisen voor de voorzieningen, dat is de doodsteek voor je project. Vraag eerst waar lokaal behoefte aan is. Het is maatwerk." 

Ontwerpmethodiek

Ook ingenieursbureau Witteveen+Bos was prijswinnaar, met Hub me-nu: een methodiek voor het ontwerpen van de meest duurzame mobiliteitshub. Ook hierbij is het begrip maatwerk leidend. Simon van Hees geeft een toelichting op doel en werking van Hub me-nu.
Hubs worden tegenwoordig ontworpen vanuit meer disciplines dan alleen mobiliteit – zie het voorbeeld van Roden Centraal. Met Hub me-nu is een hub multifunctioneel te ontwerpen volgens een generieke methode die per locatie kan worden aangepast. Het platteland vraagt immers om andere functionaliteiten dan de stad. Het ontwerp is schaalbaar en adaptief. Klein beginnen en later uitbreiden is mogelijk, functies zijn als dat wenselijk is door andere te vervangen. Van Hees: "Mensen moeten nog wennen aan mobiliteitshubs. Je kunt daarom het beste klein beginnen, met één parkeerplaats bijvoorbeeld, en dat later uitbreiden als het concept aanslaat."

Belangrijk is ook dat er bottom up wordt gewerkt, eindgebruikers en andere stakeholders worden bij het ontwerp betrokken. Van Hees: "Hierdoor krijg je op de hub de functies die gewenst zijn en die vervolgens ook worden gebruikt." 

Menukaarten

De opdrachtgever bepaalt de categorieën die voor de hub van belang zijn: mobiliteit, sociaal, voorzieningen, natuur en klimaat, energie. Betrokkenen kunnen per categorie hun voorkeuren aangeven. Dat vormt een goed begin voor een gesprek en leidt (waarschijnlijk) tot andere uitkomsten dan het presenteren van een volgens traditionele methoden opgesteld ontwerp.

Vervolgens kan iedereen op een aantal ‘menukaarten’ zijn voorkeuren nader preciseren. Denk bij mobiliteit aan deelauto, deelfiets, deelscooter, deelbakfiets, fietsenrek, parkeerplaats, ov. Bij voorzieningen kun je denken aan geldautomaat, pakketpunt, toilet, brievenbus, lockers of afvalinzameling. Soortgelijke ‘menu’s zijn er ook voor de andere categorieën. Een tool kijkt vervolgens naar de gemaakte keuzes en komt met een voorkeurslijst en een kwantificatie: wat kosten alle wensen en wat leveren ze op ten aanzien van bijvoorbeeld klimaat of sociale aspecten? Hub me-nu is nu nog een concept dat verder wordt uitgewerkt. Binnenkort start een eerste proef met een gemeente ‘in het oosten van het land’. De naam blijft nog even geheim.

Samengevat: Hub me-nu stelt de gebruikers centraal door ze bij het ontwerp te betrekken. De hub wordt niet alleen vanuit mobiliteit maar ook als ontmoetingspunt ontworpen. Door het modulaire concept is de hub schaalbaar: door klein te beginnen kunnen mensen wennen aan het fenomeen hub. Odijk: "Hub me-nu is een gespreksstarter, een participatietool, een serious game en een ontwerptool ineen." 

Terugblik en vooruitblik

Eind van het jaar, tijd voor een terugblik. Brandon van Spall, community manager bij CROW, doet dat voor het Platform Mobiliteitshubs. Het afgelopen jaar is het platform flink gegroeid naar 175 leden, terwijl in de kenniscatalogus inmiddels 145 producten staan. Het afgelopen jaar zijn er twee grote campagnes geweest, de prijsvraag meest duurzame hubs en de roadshows in het land.

Van Spall blikt ook vooruit: het streven is komend jaar vier themanieuwsbrieven en meer hoogwaardige content op de site, in de vorm van blogs, interviews en best practies. De oproep is dan ook: meld je ervaringen, bijvoorbeeld door een blog te schrijven.
 
Uiteindelijk blijkt dat niet alleen Martin Courtz zich afvraagt wat een hub eigenlijk is. De meest geraadpleegde pagina op Mobiliteitshubs.nl was het afgelopen jaar: Wat is een mobiliteitshub?

Eerdere bijeenkomsten

Lees ook de verslagen van de eerdere bijeenkomsten van de Kennispool Mobiliteitshubs in Utrecht:

• Ontwikkeling van bovenregionale hub vraagt om een regisseur, op 15 mei 2023, verslag
• Noord-Holland en Gelderland, aanjagers van ov-knooppunten, op 21 september 2023, verslag

In het kader van de roadshow Mobiliteitshubs voor iedereen! hield CROW regionale bijeenkomsten in: 

• Regio Zuid: Brabant, Zeeland en Limburg, op 4 april 2023 in Den Bosch, lees de terugblik   
• Regio Randstad-Zuid: Zuid-Holland, 18 september 2023 in Den Haag, lees de terugblik
• Regio Randstad-Noord: Noord-Holland, Utrecht, Flevoland, 5 oktober 2023 in Lelystad, lees de terugblik
• Regio Noord: Friesland, Groningen en Drenthe, op 9 november 2023 in Groningen, lees de terugblik 
• Regio Oost: Gelderland, Overijssel en Flevoland, op 23 november in Arnhem, lees de terugblik